W projekcie nowelizacji Ordynacji podatkowej ustawodawca zamierza wprowadzić do polskiego porządku prawnego klauzulę przeciwko unikaniu opodatkowania. Instytucja ta jest odpowiedzią na nieszczelny system podatkowy, który nadal umożliwia - głównie dużym zagranicznym firmom - unikanie ponoszenia ciężarów podatkowych.
Cel klauzuli
Za pośrednictwem omawianej klauzuli organy skarbowe będą upoważnione do samodzielnego określania zobowiązań podatkowych w sytuacjach, gdy stwierdzą, że dany podatnik dokonał transakcji bez uzasadnienia biznesowego, a celem tej operacji gospodarczej była jedynie chęć uniknięcia zapłaty podatku lub obniżenie jego wymiaru.
Sytuacja będzie dotyczyć tzw. “wehikułów podatkowych” - sztucznie tworzonych bytów prawnych przez zagraniczne firmy w celu uniknięcia zapłaty podatku.
Kontekst europejski
Na niedostatecznie efektywne stosowanie międzynarodowych umów o unikaniu podwójnego opodatkowania wśród krajów członkowskich wskazała sama Komisja Europejska. Z tego względu wydano zalecenie, by kraje Unii wprowadziły ogólną zasadę, która dotyczyłaby zwalczania nadużyć, w tym agresywnego planowania podatkowego.
Kontekst polski
Klauzula przeciwko unikaniu opodatkowania nie jest nowym tworem prawnym w polskim prawie. Bowiem już w 2003 r. wprowadzono stosowne regulacje, które jednak zostały uchylone w następstwie wydania wyroku Trybunału Konstytucyjnego (wyrok z dnia 11 maja 2004 r. sygn. akt K 4/03), w którym stwierdzono: “(...) nadając organom podatkowym i organom kontroli skarbowej, przy rozstrzyganiu sprawy podatkowej prawo do pominięcia skutków czynności prawnych, z dokonania których może dla podatnika płynąć korzyść w postaci obniżenia wysokości zobowiązania podatkowego, podwyższenia nadpłaty lub zwrotu podatku narusza zasadę zaufania obywateli do państwa i stanowionego prawa wynikającą z art. 2 Konstytucji RP oraz narusza zasadę wolności działalności gospodarczej wyrażającej się w wolności układania swoich stosunków cywilnoprawnych, tj. art. 22 Konstytucji RP.”
Ponadto w uzasadnieniu stwierdzono, że nie można obejść przepisów prawa, jeśli nie zawierają one norm wymagających określonych zachowań od podatnika, a jedynie uregulowania, które ustalają ich konsekwencje.
Aktualny projekt
W bieżącym projekcie ustawodawca musi uwzględnić omawiany w punkcie wcześniejszym wyrok Trybunału Konstytucyjnego. Ponadto, w celu ograniczenia skutków związanych z wejściem w życie klauzuli przeciwko unikaniu opodatkowania, zawarto koncepcję tzw. opinii zabezpieczającej. Akt ten przede wszystkim będzie zawierał stanowisko administracji podatkowej odnośnie potencjalnych transakcji, do których może mieć zastosowanie to obostrzenie prawne. Prawdopodobieństwo stosowania klauzuli ma wzmocnić niezależny panel ekspercki - Rada do Spraw Unikania Opodatkowania. Podobne rozwiązania zostały przyjęte we Francji, Kanadzie oraz Australii.
W projekcie zaproponowano, by klauzula miała zastosowanie do wszystkich podatków, z wyjątkiem tych pobieranych przez samorządowe organy podatkowe. Postuluje się także, by objęła swym zasięgiem zdarzenia związane z prowadzeniem działalności gospodarczej oraz tych połączonych z uczestnictwem w różnych podmiotach prawnych - np. w spółkach kapitałowych.
Należy dodać, że projektowana klauzula nie będzie miała zastosowania do zdarzeń:
- na płaszczyźnie prawa rodzinnego i opiekuńczego,
- spadkobrania,
- czynności prawnych wykonujących orzeczenia sądowe lub
- dokonywanych w związku z takim orzeczeniem.
Antycypuje się, że wprowadzenie do polskiego ustawodawstwa klauzuli przeciwko unikaniu opodatkowania wpłynie na uporządkowanie systemu prawa podatkowego, wyznaczając przedsiębiorcom granice dopuszczalnej optymalizacji podatkowej. Ponadto nastąpi wzmocnienie autonomii prawa podatkowego.
