Pseudonim artystyczny a prawa autorskie
Jako pseudonim artystyczny można przyjąć:
- powszechnie używany wyraz, imię, pojęcie pochodzące z literatury, mitologii itp., na przykład Zeus, Nergal,
- nazwisko i imię stworzone specjalnie po to, by pełnić funkcję pseudonimu - np. Jan Bugaj, Joseph Conrad, Marylin Monroe,
- frazę stworzoną po to, by pełnić funkcję pseudonimu - np. O.S.T.R, Quebonafide,
- znaki - np. symbol, którym swoją twórczość sygnował Prince.
Czynnikami, od których zależy, czy pseudonim podlega ochronie prawnoautorskiej, jest jego budowa i pochodzenie - frazy jedno- lub dwuwyrazowe zazwyczaj nie podlegają ochronie na gruncie tej gałęzi prawa. Potwierdza to wyrok Sądu Najwyższego z 4 marca 2002 r. (sygn. V CKN 750/00): powiedzenia (…), podobnie jak słowa, idiomy czy przysłowia należą do domeny publicznej i każdy ma prawo korzystania z nich. Pseudonim byłby więc chroniony na gruncie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, gdyby spełniał kryteria utworu, czyli:
- byłby wynikiem pracy człowieka,
- stanowiłby przejaw działalności artystycznej,
- posiadałby oryginalny i indywidualny charakter.
Spełnienie wszystkich tych trzech warunków łącznie jest niezmiernie trudne, jeśli chodzi o pseudonim artystyczny - w Polsce za utwór nie uznano jak dotąd żadnego. Artyści mogą jednak skorzystać z innych aktów prawnych, by chronić pseudonim.
Prawo cywilne a pseudonim artystyczny
Przede wszystkim pseudonim artystyczny można chronić, powołując się na przepisy kodeksu cywilnego - stanowi on dobro osobiste artysty i może on stosować wszelkie dostępne środki prawne, związane z zabezpieczeniem pseudonimu przed niewłaściwym użyciem. Podstawą będzie tu przede wszystkim art. 23, który mówi, że:
| Art. 23. Dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach. Art. 24. § 1. Ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Na zasadach przewidzianych w kodeksie może on również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny. § 2. Jeżeli wskutek naruszenia dobra osobistego została wyrządzona szkoda majątkowa, poszkodowany może żądać jej naprawienia na zasadach ogólnych. § 3. Przepisy powyższe nie uchybiają uprawnieniom przewidzianym w innych przepisach, w szczególności w prawie autorskim oraz w prawie wynalazczym. |
Ustawodawca wyraźnie zaznacza, że pseudonim artystyczny stanowi dobro osobiste i wskazuje szereg środków jego ochrony także w przypadku, gdy zostanie on zarejestrowany jako znak towarowy lub uznany za utwór. Pseudonim możemy uznać także za dobro osobiste o charakterze materialnym ze względu na to, że to między innymi dzięki niemu artysta osiąga określone korzyści majątkowe. Użycie go przez osobę trzecią powoduje powstanie po stronie twórcy wymiernej szkody majątkowej, co jest podstawą do domagania się odszkodowania.
Pseudonim artystyczny jako znak towarowy
Korzystnym posunięciem jest zarejestrowanie przez artystę pseudonimu jako znaku towarowego. Podkreśla to jego prawa do oznaczenia i wskazuje go jako jedyną osobę, która zgodnie z prawem może nim rozporządzać i oznaczać nim utwory. Twórca będzie również mógł udzielać licencji na użycie pseudonimu, co pozwoli kontrolować korzystanie z niego przez różnego rodzaju podmioty. Rozszerzy to także ochronę oznaczenia o inne akty prawne, na przykład ustawę Prawo własności intelektualnej. Rejestracja znaku towarowego może jednak napotkać pewne trudności - właściwe akty prawne zawierają wyraźnie wskazane kryteria. Najważniejszym z nich jest zdolność odróżniająca pseudonimu - musi on być unikalny, ponieważ Urząd Patentowy może odmówić zarejestrowania znaku będącego powszechnie używanym wyrazem. Twórca powinien się również upewnić, że pseudonim nie został zarejestrowany jako znak towarowy już wcześniej.
