Wzorce umów - pojęcie

Cechą charakterystyczną obrotu handlowego w dzisiejszych czasach jest praktyka posługiwania się różnymi wzorcami umów. Tym terminem określa się wszelkiego rodzaju ogólne warunki umów, regulaminy, wzory umów, umowy typowe, formularze, taryfy oraz wszystkie inne zbiory postanowień, jednostronnie przygotowane przed zawarciem umowy. Często regulaminy, taryfy czy ogólne warunki stanowią odrębny od właściwej umowy dokument, ale ogłoszone przez posługujący się nimi podmiot obowiązują najczęściej jako załącznik do umowy. Sam wzór umowy natomiast ma formę formularza, na który składa się powtarzalna treść umowy oraz pozostawione do wypełnienia miejsca, gdzie oznacza się kontrahentów czy zamieszcza postanowienia indywidualnie uzgadniane.

Wzorce umów - wady i zalety

Ideą wzorców umownych jest uproszczenie obrotu prawnego. Zawierają bowiem szereg uniwersalnych postanowień, np. dotyczących odpowiedzialności stron, procedury reklamacyjnej, warunków odstąpienia lub wypowiedzenia umowy itp. Pozwalają oszczędzić czas, ponieważ w przyszłości mogą być wykorzystane w przypadku współpracy z innymi podmiotami. Dla przedsiębiorców najważniejszą zaletą wzorców umów jest usprawnienie  zarządzania przedsiębiorstwem. Dzięki wzorcom przedsiębiorcy szybciej zawierają umowy, są w stanie z łatwością skontrolować i skalkulować ryzyko, obniżają koszty.

Minusem tego procederu jest przede wszystkim to, że druga strona nie może ingerować w treść i postanowienia wzorców. Strona ma więc możliwość zawarcia umowy o treści wynikającej ze wzorca bądź nie zawierać jej wcale. Zawsze istnieje też ryzyko, że strona tworząca wzorzec narzuci korzystne dla siebie rozwiązania, wykorzystując słabość ekonomiczną lub brak odpowiedniej wiedzy drugiej strony.

Warunki, jakie muszą spełnić wzorce umów 

Wzorce umowne występują zarówno w stosunkach z konsumentami, jak i w profesjonalnym obrocie gospodarczym między przedsiębiorcami. W każdym przypadku wzór umowy musi spełniać określone warunki. Poniżej garść informacji, które trzeba mieć na względzie, posługując się wzorcem umowy.

  1. Wzorzec musi być sformułowany jednoznacznie i w sposób zrozumiały - czyli przede wszystkim musi być czytelny, napisany jasnym językiem (wzorzec zrozumiały dla profesjonalisty, nie zawsze taki będzie dla konsumenta). Należy pamiętać, że w przypadku stosunków z konsumentami obowiązuje zasada in dubio contra proferentem, czyli niejednoznaczne postanowienia wzorca tłumaczy się na korzyść konsumenta. Zasady tej nie stosuje się w postępowaniu w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone.

  1. Jeżeli postanowienia wzorca umowy będą inne niż postanowienia już zawartej przez strony umowy, bezwzględny priorytet mają klauzule umowy.

  1. Wzorzec umowy ustalony przez jedną ze stron jest wiążący dla drugiej strony, jeżeli został jej doręczony przed zawarciem umowy - druga strona musi mieć bowiem szansę zapoznania się z treścią wzorca. Za niedoręczony będzie się więc uznawać wzorzec nieczytelny, niekompletny, na uszkodzonym nośniku itd.

  1. Jednak gdy posługiwanie się wzorcem jest w stosunkach danego rodzaju zwyczajowo przyjęte (np. między przedsiębiorcami, kiedy rozpowszechnianie wzorców jest praktykowane w danej branży lub wcześniej posługiwano się takimi wzorcami we wzajemnych stosunkach), wzorzec wiąże także wtedy, gdy druga strona mogła się z łatwością dowiedzieć o jego treści. Nie dotyczy to jednak umów zawieranych z udziałem konsumentów, z wyjątkiem umów powszechnie zawieranych w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego.

  1. Wzorzec może być wydany podczas trwania stosunku o charakterze ciągłym (chodzi zwłaszcza o stosunki wynikające z umów ubezpieczenia, rachunku bankowego itp.), jednak muszą być spełnione określone w przepisach szczególnych warunki (art. 384 i 384(1) kodeksu cywilnego).

  1. Umowa zawarta między przedsiębiorcami stosującymi różne wzorce umów nie obejmuje tych postanowień wzorców, które są ze sobą sprzeczne. Umowa nie zostanie jednak w ogóle zawarta, gdy po otrzymaniu oferty strona niezwłocznie zawiadomi, że nie zamierza zawierać umowy na przewidzianych warunkach.

Należy ponadto pamiętać, że wzorzec umowy podpisywanej z konsumentem nie może zawierać niedozwolonych klauzul umownych - pod tym względem przewidziana jest szczególna ochrona dla konsumentów. Postanowienia umów zawieranych z konsumentem, nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.