Uczestnictwo w postępowaniu sądowym nie wymaga co do zasady posiadania adwokata lub radcy prawnego. W praktyce pomoc doświadczonego prawnika może jednak okazać się niezbędna, aby wygrać całą sprawę. Niestety nie każdego stać na wynajęcie zawodowego pełnomocnika – w takiej sytuacji można ubiegać się o przyznanie pomocy prawnej z urzędu. Czy pomoc prawna z urzędu przysługuję również przedsiębiorcy?
Do czego jest potrzebny pełnomocnik w sądzie?
Pełnomocnik ustanowiony przez stronę lub uczestnika postępowania występuje w roli zastępcy danej osoby. Podejmuje za nią wszelkie czynności procesowe, składa wnioski sądowe oraz tworzy odpowiednie pisma. Oczywiście strona, która korzysta z pełnomocnika na sali sądowej, może w każdej chwili prostować jego wypowiedzi, a w ostateczności nawet zrezygnować z pomocy swojego adwokata lub radcy prawnego.
Pomoc prawna w sądzie nie jest obowiązkowa, w praktyce jednak pojawia się bardzo często. Wpływ na taki stan rzeczy ma przede wszystkim brak wiedzy i doświadczenia procesowego, które są wymagane podczas toczącego się postępowania. Oczywiście brak adwokata lub radcy prawnego nie przekreśla szans na wygraną, ponieważ sądy z mocy samego prawa muszą pouczać samodzielnie występujące strony o przysługujących im prawach i obowiązkach (nie robi się tego względem stron, które korzystają z profesjonalnych pełnomocników). W przypadku skomplikowanych spraw, których wartości opiewają na naprawdę spore kwoty, skorzystanie z pomocy prawnej jest bardzo dobrym pomysłem – przede wszystkim odciąża to stronę od konieczności dokształcania się w konkretnej dziedzinie prawa.
Pełnomocnictwo do reprezentacji w sądzie może przybrać jedną z dwóch form:
-
z wyboru – dotyczy to prywatnie wynajmowanych pełnomocników i jest w pełni odpłatne. Minusem takiego rozwiązania są najczęściej bardzo wysokie stawki wynagrodzenia wynajętego prawnika,
-
z urzędu – dotyczy to prawników ustanawianych przez sąd dla stron lub uczestników postępowania, którzy zostali zwolnieni w całości lub w części od kosztów sądowych oraz zawnioskowali o udzielenie im pomocy prawnej z urzędu. W tym przypadku osoba reprezentowana nie płaci za prawnika, ponieważ jego wynagrodzenie jest pokrywane przez Skarb Państwa.
Wyrok SA w Warszawie z 30 czerwca 2020 roku (sygn. akt VI ACa 653/19)
Ustanowienie pełnomocnika z urzędu ma na celu zapewnienie należytej reprezentacji strony w konkretnym postępowaniu sądowym. Ustanowienie takiego pełnomocnika nie ma na celu ani udzielanie stronie pomocy przy prowadzeniu innych spraw, ani też udzielanie takiej stronie dalszych porad prawnych.
Kto może żądać pomocy prawnej z urzędu?
Prawo do pomocy prawnej z urzędu przez wiele lat przysługiwało wyłącznie osobom fizycznym, które zostały zwolnione przez sąd w całości lub części od obowiązku ponoszenia kosztów sądowych. Od 2019 roku mogą z niego skorzystać również osoby prawne oraz jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej.
Warunek zwolnienia od kosztów sądowych nie jest jednak bezwzględnie konieczny do tego, aby móc ubiegać się o adwokata lub radcę prawnego ustanawianego na koszt Skarbu Państwa. Zgodnie bowiem z treścią art. 117 § 3 Kodeksu postępowania cywilnego osoba prawna lub inna jednostka organizacyjna, której ustawa przyznaje zdolność sądową, niezwolniona przez sąd od kosztów sądowych, może się domagać ustanowienia adwokata lub radcy prawnego, jeżeli wykaże, że nie ma dostatecznych środków na poniesienie kosztów wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego.
W jaki sposób przedsiębiorca może wykazać to, że nie stać go na wynajęcie prawnika? Przede wszystkim za pomocą dokumentów księgowych, z których wynikać będą niskie dochody danej firmy, jej problemy finansowe lub konieczność ponoszenia dużych kosztów związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej. Ustawodawca celowo nie wskazuje rodzaju środków, które mogą przekonać sąd o zasadności ustanowienia pomocy prawnej z urzędu – przedsiębiorca może skorzystać ze wszystkiego, co pomoże mu w osiągnięciu takiego celu.
Wniosek o udzielenie pomocy prawnej z urzędu dla przedsiębiorcy
Sąd nigdy nie ustanawia pomocy prawnej z urzędu bez stosownego wniosku, nawet gdy strona zostanie zwolniona od konieczności ponoszenia kosztów sądowych w całości lub części. Pomoc adwokata lub radcy prawnego jest prawem, a nie obowiązkiem, stąd sąd nie bada, czy dana strona lub uczestnik postępowania chcą lub potrzebują takiego wsparcia.
Pomoc prawna z urzędu każdorazowo wymaga złożenia stosownego wniosku do sądu, który rozpatruje lub będzie dopiero rozpatrywał daną sprawę. Pismo można złożyć w zasadzie na każdym etapie toczącego się postępowania, a także wraz z pozwem inicjującym sprawę. Pamiętajmy jednak, że wniosek ten musi być złożony jednocześnie z innym pismem. Zgodnie bowiem z treścią art. 117 § 4 kpc wniosek o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego strona zgłasza wraz z wnioskiem o zwolnienie od kosztów sądowych lub osobno, na piśmie lub ustnie do protokołu, w sądzie, w którym sprawa ma być wytoczona lub już się toczy. Pamiętajmy, że przedmiotowy wniosek nie podlega żadnej opłacie sądowej i zainteresowany może go sporządzić samodzielnie.
Sąd uwzględni wniosek, jeżeli udział adwokata lub radcy prawnego w sprawie uzna za potrzebny. Wniosek o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego zgłoszony po raz pierwszy w postępowaniu kasacyjnym lub postępowaniu ze skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia sąd przekazuje do rozpoznania sądowi pierwszej instancji, chyba że uzna wniosek za oczywiście uzasadniony.
Wyrok SA w Białymstoku z 11 października 2019 roku (sygn. akt I ACa 236/19)
Samo złożenie przez stronę wniosku o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego nie obliguje sądu do jego uwzględnienia, chyba że udział w sprawie profesjonalnego pełnomocnika procesowego jest potrzebny (art. 117 § 5 kpc). Sytuacja taka może zachodzić wtedy, gdy nieporadność strony prowadzi do tego, że przy faktycznym lub prawnym skomplikowaniu sprawy nie jest ona w stanie wykorzystać prawnych możliwości prawidłowego jej prowadzenia. Nie potrafi w zrozumiały i poprawny sposób przedstawić swojego stanowiska procesowego oraz nie ma podstawowej orientacji w regułach rządzących procesem cywilnym, w związku z czym nie można zasadnie oczekiwać, iż pouczenia sądu udzielane w trybie art. 5 kpc będą wystarczające dla zapewnienia tej stronie odpowiedniej wiedzy o możliwych i celowych czynnościach procesowych.
Czy można odwołać pełnomocnika z urzędu?
Podstawowym zadaniem każdego adwokata lub radcy prawnego jest świadczenie profesjonalnej pomocy prawnej względem swojego klienta. Nie powinno mieć przy tym znaczenia, czy taki prawnik został wynajęty prywatnie, czy też ustanowił go sąd z urzędu. Praktyka pokazuje niestety, że pełnomocnicy urzędowi w pewnej części przypadków niechętnie wykonują swoje obowiązki i robią to niezbyt rzetelnie. Wpływ na taki stan rzeczy ma oczywiście wysokość wynagrodzenia, które w przypadku prawników wyznaczanych z urzędu jest dużo niższe, niż gdyby zostali oni wynajęci prywatnie.
Przedsiębiorca korzystający z pomocy prawnej z urzędu nie musi jednak obawiać się takiej sytuacji. Wyznaczony pełnomocnik może być odwołany w każdej chwili, szczególnie gdy popełnia błędy i działa na niekorzyść reprezentowanej przez siebie osoby. Strona lub uczestnik postępowania może w każdej chwili żądać odwołania swojego pełnomocnika, należy jednak wskazać, dlaczego występuje się z takim żądaniem. Wniosek o odwołanie składa się pisemnie lub ustnie do protokołu do sądu, który ustanowił pełnomocnika. Teoretycznie przedsiębiorca, który zrezygnuje z przyznanego jej adwokata lub radcy prawnego, może ubiegać się o przydzielenie jej innego prawnika z urzędu. W praktyce takie sytuacje zdarzają się jednak niezbyt często – sądy stoją bowiem na stanowisku, że przyczyna odwołania prawnika nie leży w jego błędnym działaniu, lecz po stronie reprezentowanego przedsiębiorcy. Bardzo często ponowny wniosek o udzielenie pomocy prawnej z urzędu jest zatem odrzucany i strona może już wtedy skorzystać z prywatnie wynajętego adwokata lub radcy prawnego.
Wyrok SA w Szczecinie z 31 maja 2019 roku (sygn. akt I ACa 1031/16)
Jeżeli w trakcie sprawy strona w istocie neguje potrzebę i sens pomocy jej w prowadzeniu sprawy przez kolejnych pełnomocników z urzędu, kwestionując ich umiejętności, walory moralne niezbędne dla wykonywania zawodu, zarzucając kolejnym pełnomocnikom brak kompetencji i dodatkowo jeszcze przez swój sposób zachowania dezorganizując pracę kancelarii czy wręcz obrażając pracowników pełnomocników przy jego klientach, to przyjąć należało, że w toku postępowania przestały istnieć okoliczności uzasadniające w świetle art. 117 § 5 kpc przyznanie prawa do pełnomocnika z urzędu.
Pomoc prawna z urzędu - podsumowanie
Przedsiębiorcy, podobnie jak osoby fizyczne, mają prawo do skorzystania z pomocy prawnej z urzędu w ramach toczącego się postępowania sądowego. Konieczne jest tutaj złożenie wniosku o przyznanie adwokata lub radcy prawnego, który przybiera postać pisemną lub ustną do protokołu. Takie pismo musi być złożone wraz z wnioskiem o zwolnienie strony od kosztów sądowych w całości lub części, do sądu, który zajmuje się daną sprawą. Ustanowiony pełnomocnik może być w każdej chwili odwołany przez stronę lub uczestnika postępowania – w takim przypadku najczęściej traci się jednak szansę na ponowne ustanowienie pełnomocnika z urzędu.
