Karta Praw Podatnika - najważniejsze informacje

Sejm rozpoczął pracę nad projektem ustawy o Karcie Praw Podatnika. Można spodziewać się, że dotyczące jej przepisy szybko wejdą w życie, projekt popierany jest bowiem przez Rzecznika Praw Obywatelskich, który docenia przydatność dokumentu dla wszystkich obywateli. Zgodnie z zamierzeniami autorów projektu, Karta Praw Podatnika ma zostać wprowadzona celem zapewnienia należytej ochrony praw podatników, co ma nastąpić poprzez „odpowiednie wyważenie interesu publicznego i prywatnego w prawie podatkowym” oraz „podniesienie świadomości społecznej praw podatnika”.

Karta Praw Podatnika - szereg praw dla podatników

Karta Praw Podatnika ma uporządkować prawa i obowiązki obu stron postępowania podatkowego – podatnika oraz organów podatkowych. Zgodnie z założeniami Karta będzie stosowana nie tylko wobec podatników, lecz także płatników, inkasentów, osób trzecich odpowiedzialnych za zaległości podatkowe oraz następców prawnych tych podmiotów.

Obowiązkiem organu podatkowego wszczynającego postępowanie podatkowe, kontrolę podatkową albo kontrolę celnoskarbową będzie doręczenie podatnikowi egzemplarza Karty Praw Podatnika.

Karta Praw Podatnika ma zagwarantować wszystkim podatnikom prawo do:

• dobrego prawodawstwa podatkowego;
• zapłaty podatku w wysokości wynikającej z ustaw podatkowych;
• domniemania rzetelności i dobrej wiary;
• prywatności;
• rzetelnego postępowania administracyjnego i sądowego w sprawach podatkowych;
• zaskarżenia rozstrzygnięć w sprawach podatkowych;
• naprawienia szkody wyrządzonej niezgodnym z prawem działaniem lub zaniechaniem organów podatkowych. 

Podatnik ma prawo do prywatności

W dobie RODO również na organach podatkowych ciąży szereg obowiązków dotyczących ochrony danych osobowych osób fizycznych. Zgodnie z zasadami, które zostaną wprowadzone przez przepisy ustawy o Karcie Praw Podatnika, organy podatkowe będą miały prawo do gromadzenia i przetwarzania informacji dotyczących podatnika i jego spraw wyłącznie w zakresie, w jakim informacje te pozostają w związku z wykonaniem obowiązków i korzystaniem z praw wynikających z przepisów prawa podatkowego. Organy podatkowe są ograniczone w możliwości wykorzystania informacji dotyczących podatnika – mogą czynić to wyłącznie w zakresie określonym prawem.

Ponadto podatnik ma prawo dostępu do wszystkich informacji dotyczących jego i jego spraw gromadzonych i przetwarzanych przez organy podatkowe, a także prawo do informacji o sposobie i zakresie ich wykorzystania. 

Jednocześnie obowiązkiem organu podatkowego będzie zachowanie w tajemnicy informacji dotyczących podatnika i jego sprawy. Organ podatkowy będzie mógł przekazać zebrane dane innemu podmiotowi tylko wówczas, jeżeli jest to dozwolone przez przepisy innych ustaw lub umów międzynarodowych. 

Zapłata podatku w wysokości wynikającej z ustawy

Zgodnie z założeniami Karty Praw Podatnika postępowanie podatkowe winno być prowadzone w sposób rzetelny i efektywny. Obowiązkiem organu podatkowego jest zapewnienie podatnikowi prawa do czynnego udziału w postępowaniu (np. umożliwienie dostępu do akt, składania wniosków, zaskarżenia decyzji itd.). Zarówno organy podatkowe, jak i sądy rozstrzygające sprawy podatkowe muszą kierować się zasadami bezstronności i równego traktowania, działając w sposób budzący zaufanie.  

Zasada efektywności zakłada, że każda sprawa powinna być rozpatrzona szybko i wnikliwie, z możliwym ograniczeniem kosztów postępowania. Spośród wszystkich możliwych do podjęcia działań, organ podatkowy winien wybrać takie, które jest dla podatnika najmniej uciążliwe. Jednocześnie, organ powinien dążyć do załatwienia sprawy we współpracy i porozumieniu z podatnikiem.  

Podatnik powinien zostać w wyczerpujący i zrozumiały sposób poinformowany o przysługujących mu środkach zaskarżenia. Jednym z najważniejszych z jego praw jest prawo do kontroli instancyjnej i sądowej rozstrzygnięcia podatkowego wydanego w jego sprawie. Prawo do kontroli sądowej przysługuje nawet, jeżeli podatnik nie skorzystał z kontroli instancyjnej. Co istotne, wniesienie środka zaskarżenia nie może pogarszać jego sytuacji w postępowaniu administracyjnym lub sądowym. Karta Praw Podatnika jednoznacznie formułuje również zakaz nakładania podwójnej sankcji (podatkowej i karnej lub karnoskarbowej) za ten sam czyn stanowiący naruszenie normy przepisów prawa podatkowego.

Rzetelne postępowanie w sprawach podatkowych

Karta Praw Podatnika wprowadza trzy istotne domniemania dotyczące pozycji podatnika w toku postępowań podatkowych. Instytucja domniemań nakazuje organowi podatkowemu przyjęcie określonego twierdzenia za prawdziwe, o ile w toku postępowania nie zostanie jednoznacznie wykazane, że twierdzenie to jest sprzeczne z prawdą.

Po pierwsze obowiązkiem organu podatkowego będzie domniemanie, że podatnik prawidłowo wykonuje swoje obowiązki podatkowe. Twierdzenie to zostanie obalone wówczas, jeżeli organ jednoznacznie wykaże, że obowiązki podatkowe wynikające z ustawy nie zostały prawidłowo wykonane. 

Po drugie Karta Praw Podatnika wprowadza domniemanie dotyczące prawidłowości deklaracji złożonej przez podatnika, o ile nie jest ona w oczywisty sposób nieprawidłowa albo nie zostanie skutecznie skorygowana. 

Jeżeli w toku postępowania nie zostaną wyjaśnione wszystkie wątpliwości (np. co do dokładnych elementów zachowania podatnika albo jego zamiarów), organ podatkowy będzie musiał rozstrzygnąć je na korzyść podatnika.

Trzecie domniemanie dotyczy dobrej wiary podatnika – organ podatkowy będzie musiał założyć, że niezależnie od rezultatu działania podatnika jego intencje były dobre i prawidłowe. Twierdzenie to może zostać obalone, jeżeli w toku postępowania organ podatkowy udowodni, że podatnik działał w złej wierze (np. wówczas, gdy organ podatkowy za pomocą zgromadzonych dowodów wykaże, że podatnik od początku miał świadomość, że określone prawo mu nie przysługuje).

Przepisy dotyczące kontroli przestrzegania praw podatnika

Projekt ustawy zakłada również, że przestrzeganie praw podatnika i zachowanie organów podatkowych względem podatników będzie podlegało kontroli organizowanej przez inne podmioty państwowe.

Jeżeli sąd administracyjny w trakcie prowadzonego postępowania (np. odwołania od decyzji organu podatkowego czy zażalenia na postanowienie wydane w toku postępowania podatkowego) poweźmie informację o tym, że prawo podatnika zostało „rażąco naruszone”, będzie miał obowiązek poinformowania ministra właściwego do spraw finansów publicznych o tym naruszeniu. Ustawa nie precyzuje, jakie naruszenie praw podatnika będzie uznawane za rażące, jednak należy przyjąć, że chodzi o incydenty szczególnie szokujące, w jednoznaczny sposób naruszające podstawowe prawa podatnika – strony postępowania.

Prawo do poinformowania ministra finansów o rażącym naruszeniu praw podatnika będzie przysługiwało również pełnomocnikowi podatnika.

Zgodnie z zapisami ustawy, samorządowe organy podatkowe będą miały obowiązek corocznego składania organowi stanowiącemu sprawozdania o przestrzeganiu praw podatników.

Szerokie uprawnienia zostaną przyznane również Rzecznikowi Praw Obywatelskich, który w celu zapewnienia skutecznej ochrony praw podatników uzyska prawo do:

• wglądu w akta postępowań administracyjnych w sprawach podatkowych;
• wglądu w akta postępowań sądowych w sprawach podatkowych;
• udziału w postępowaniu;
• żądania wyjaśnień od organów podatkowych;
• formułowania ocen, wniosków i rekomendacji, kierowanych do ministra właściwego do spraw finansów.

Karta Praw Podatnika nakłada na ministra właściwego do spraw finansów obowiązek składania Sejmowi każdego roku sprawozdania o przestrzeganiu praw podatnika. W sprawozdaniu minister będzie musiał zawrzeć również informacje dotyczące rażących naruszeń praw podatnika, otrzymane od sądów administracyjnych i fachowych pełnomocników reprezentujących podatników w toku postępowań podatkowych oraz kontroli podatkowych. Minister Finansów w sprawozdaniu będzie musiał poinformować Sejm o ocenach, wnioskach i rekomendacjach przekazanych przez Rzecznika Praw Obywatelskich.