Zobowiązania pieniężne, których termin płatności nie jest oznaczony, stają się wymagalne „niezwłocznie” po dokonaniu wezwania do zapłaty. Rachunek (faktura) jest tylko jednym z powszechnie stosowanych dokumentów rozliczeniowych, wystawionym na ogół przez dostawcę towaru, stwierdzającym wykonanie umowy sprzedaży bądź dostawy, podlegającym sprawdzeniu przez dłużnika.
Funkcja rachunku przed upływem terminu płatności wyczerpuje się w stworzeniu dłużnikowi możliwości do podjęcia czynności mających na celu sprawdzenie poszczególnych pozycji rozrachunkowych. Sam w sobie nie spełnia on więc warunków wezwania do zapłaty. Zatem w sytuacji, gdy następuje opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego w postaci zapłaty ceny, wystawiony rachunek (faktura) nie spełnia warunków wezwania do zapłaty (wyrok SN z 14 stycznia 1987 r., IV CR 461/86 nr 8802). Możliwe jest jednak zamieszczenie na rachunku (fakturze) wezwania do zapłaty. Wymaga podkreślenia, że to nie sama faktura, ale zamieszczone w niej wezwanie do zapłaty pociąga za sobą przewidziany w art. 455 KC skutek w postaci obowiązku niezwłocznego wykonania zobowiązania.
Niezwłocznie, czyli kiedy?
Oświadczenie o wezwaniu do zapłaty może mieć dowolną formę i treść (może nastąpić nawet w sposób dorozumiany). To z czynności dokonanej przez wierzyciela musi wynikać bez wątpliwości żądanie spełnienia świadczenia pieniężnego. Doręczenie dłużnikowi dokumentu rozliczeniowego bez jakiejkolwiek wzmianki co do obowiązku zapłaty nie może być na ogół uznane bez wątpliwości za wezwanie do zapłaty. Dokument rozliczeniowy jest dla dłużnika podstawą do sprawdzenia zasadności i wysokości świadczenia. Nie oznacza jeszcze, że wierzyciel żąda jego spełnienia niezwłocznie bądź w określonym terminie.
W celu uzewnętrznienia swojego żądania wierzyciel na dokumencie rozliczeniowym powinien uczynić wzmiankę o terminie i sposobie spełnienia świadczenia, jeżeli dokument ten ma stanowić samodzielne wezwanie do zapłaty (zob. M. Manowska artykuł PS 2000/9/12 – t. 5). Konsekwencją niespełnienia świadczenia pieniężnego w terminie określonym na dokumencie rozliczeniowym jest opóźnienie dłużnika oraz obowiązek zapłaty odsetek za czas zwłoki (art. 481 par. 1 KC), jeżeli wierzyciel wyraźnie wezwał dłużnika do zapłaty (art. 455 KC).
Dłużnik oczywiście może wcześniej dokonać zapłaty (art. 457 KC). Problem może pojawić się wówczas, gdy wierzyciel wzywa dłużnika do zapłaty świadczenia w ramach wystawionego rachunku bez określenia terminu zapłaty. Artykuł 455 KC nie wymaga, aby – dla powstania skutku w nim określonego – wierzyciel obok wezwania do zapłaty dokładnie oznaczył termin, w którym owa zapłata powinna nastąpić. Z powołanego przepisu wynika wyraźnie, iż obowiązek spełnienia świadczenia następuje niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do jego wykonania. Jak trafnie podkreśla K. Korzan (glosa OSP 1994/3/48 – t. 6) „uznanie, że użyte w art. 455 KC określenie >>niezwłocznie<< oznacza termin 14-dniowy, byłoby jednoznaczne ze skorygowaniem powołanego artykułu w drodze działalności orzeczniczej. [...]”. Czasu koniecznego do niezwłocznego wykonania zobowiązania nie da się oznaczyć sztywno określoną liczbą dni czy tygodni.
