Obecnie trudno sobie wyobrazić prowadzenie działalności gospodarczej bez samochodu. Dla przedsiębiorcy ważne jest, że przepisy prawa podatkowego ułatwiają mu wykorzystywanie pojazdy dla celów zawodowych, jednakże również wprowadzają szereg limitów, mających chronić interes fiskalny skarbu Państwa. Co ciekawe, przepisy te zmieniają się bardzo często, co powoduje liczne sprzeczności interpretacyjne oraz budzi kontrowersje.

Definicja samochodu osobowego pojawia się w przepisach podatkowych. Zgodnie z nią jest to pojazd samochodowy o dopuszczalnej masie całkowitej nieprzekraczającej 3,5 tony, konstrukcyjnie przeznaczony do przewozu nie więcej niż 9 osób (łącznie z kierowcą). Wyjątkami są pojazdy mające jeden rząd siedzeń, który oddzielony jest od części przeznaczonej do przewozu ładunków ścianą lub trwałą przegrodą (van). Dodatkowo są to samochody, które mają otwartą część przeznaczoną do przewozu ładunków (np. pick-up), a także te, które posiadają kabinę kierowcy i nadwozie przeznaczone do przewozu ładunków jako konstrukcyjnie oddzielne elementy pojazdu. Odstępstwem od reguły są również pojazdy samochodowe będące pojazdami specjalnymi, czyli np. koparki, pomoc drogowa, samochody pogrzebowe.

Samochody, których dopuszczalna masa całkowita nie przekracza 3,5 tony a są wymienione jako wyjątki, muszą być poddane badaniu w Okręgowej Stacji Kontroli Pojazdów. Dopiero tam potwierdzane jest (lub nie) spełnienie wymogów dla uznania tych samochodów za ciężarowe.

AMORTYZACJA

Amortyzacja służy przede wszystkim przypisaniu ceny nabycia pojazdu do całego okresu jego ekonomicznej użyteczności. Pojazdy podlegają amortyzacji wtedy, kiedy:

  • stanowią własność lub współwłasność podatnika,
  • w dniu przyjęcia do użytkowania są kompletne i zdatne do użycia,
  • przewidywany okres ich użytkowania jest dłuższy niż rok,
  • są wykorzystywane do celów prowadzenia działalności gospodarczej.

Niezbędnym elementem dla prawidłowej amortyzacji jest ustalenie wartości początkowej pojazdu, na jej podstawie bowiem zostaną naliczone kwoty odpisów amortyzacyjnych. Wartość początkową ustala się w zależności od sposobu nabycia pojazdu. Ustawodawca, w przepisach ustawy o podatku dochodowym, jednoznacznie określił, że za wartość początkową środków trwałych uważa się cenę nabycia (nabycie w drodze kupna) lub ustaloną przez podatnika wartość (nie niższą od wartości rynkowej). W przypadku współwłasności za wartość początkowa uznaje się wartość odpowiadającą proporcji w udziale (dotyczy to również współwłasności małżonków, prowadzących odrębne działalności gospodarcze i użytkujących do tych celów wspólny samochód).

Wartość początkową mogą powiększyć koszty remontu poniesione przed wprowadzeniem pojazdu do ewidencji środków trwałych (np. przy zakupie pojazdu uszkodzonego). Podobnie, jeśli pojazd został ulepszony (wydatki na ten cel w roku podatkowym przekroczyły 3,5 tys. zł), wartość początkową powiększają wydatki na to ulepszenie.

Do wartości początkowej nie należy z kolei zaliczać kosztów ubezpieczenia pojazdu, nawet w sytuacji, gdy zostały one poniesione przed wprowadzeniem pojazdu do ewidencji.

Podatkowa efektywność amortyzacji zależy głównie od wyboru jej metody- podatnicy mają w tym zakresie duże pole manewru i od nich samych zależy, jaką zastosują metodę.

METODA LINIOWA

Przy metodzie liniowej obowiązuje stawka zawarta w updop oraz updof. Dla samochodów osobowych oraz ciężarowych wynosi ona 20%, natomiast dla pojazdów specjalnych oraz ciągników siodłowych 14%.

Wymienione ustawy dopuszczają podwyższenie stawki amortyzacji liniowej z zastosowaniem współczynnika nie wyższego niż 1,4. Możliwość ta dotyczy samochodów używanych bardziej intensywnie w stosunku do warunków przeciętnych lub wymagających większej sprawności technicznej.

Ustawa przewiduje również wprowadzenie stawki indywidualnej, która obowiązuje w przypadku pojazdów ulepszonych lub używanych. Minimalny okres takiej amortyzacji nie może być krótszy niż 30 miesięcy, a stawka nie może być wyższa niż 40%.

METODA DEGRESYWNA

Metoda degresywna sprowadza się do podwyższenia stawki amortyzacji o współczynnik nie wyższy niż 2,0. W pierwszym roku amortyzacji dokonuje się od ustalonej wartości początkowej pojazdu. W następnych latach podstawą jest wartość początkowa pomniejszona o dokonane dotychczas odpisy amortyzacyjne. Jeśli kwota amortyzacji obliczona metodą degresywną byłaby niższa od kwoty wg metody liniowej, podatnik dokonuje amortyzacji z zastosowaniem metody liniowej.

Metodę degresywną stosuje się m.in. do środków transportu, z wyłączeniem samochodów osobowych oraz tzw. samochodów z kratką.

AMORTYZACJA JEDNORAZOWA

Ustawa wprowadziła wymogi dotyczące podmiotów mogących skorzystać z jednorazowego odpisu. Są to tzw. mali podatnicy (przedsiębiorcy, których sprzedaż łącznie z kwotą VAT za rok poprzedni nie przekroczyła 1,2 mln euro- 4736tys. zł) oraz osoby, które dopiero rozpoczęły działalność gospodarczą. Odpisu dokonuje się w miesiącu przyjęcia środka do ewidencji.

Podobnie jak w przypadku metody degresywnej jednorazowej amortyzacji mogą być poddane środki transportu- oprócz samochodów osobowych oraz tych z tzw. kratką.

SAMOCHÓD SŁUŻBOWY DLA PRACOWNIKA

W przypadku udostępnienia pracownikowi służbowego pojazdu do celów prywatnych należy określić wartość pieniężną tej formy nieodpłatnego świadczenia. Ustala się ja na podstawie cen rynkowych związanych z udostępnianiem rzeczy (najlepiej stosowanych przez wypożyczalnie samochodów stawek). Kwotę tą pomniejsza się o ponoszone przez pracownika koszty związane z użytkowaniem pojazdu, oraz powiększa o koszty, jakie poniósł pracodawca.

Pracownik użytkujący służbowy samochód do celów prywatnych uzyskuje w ten sposób przychód, który- co do zasady- podlega doliczeniu do podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne oraz do podstawy opodatkowania. Jeżeli pracownik ten zwraca koszty prywatnych podróży służbowym pojazdem, nie powstaje wtedy przychód ze stosunku pracy z tytułu nieopłacanych składek.

Pracownicze koszty uzyskania przychodów są ustalone w kwocie zryczałtowanej, która w 2011 r. wynosi 111,25 zł miesięcznie. Koszty te można doliczyć do zaliczki na podatek za miesiąc, w którym pracownik uzyskał przychód ze stosunku pracy. Jeżeli miejsce stałego lub czasowego zamieszkania pracownika jest położone poza miejscowością, w której znajduje się zakład pracy lub miejsce wykonywania pracy, a nie otrzymuje on z tego tytułu dodatku za rozłąkę, przysługują mu miesięcznie podwyższone koszty uzyskania przychodów w kwocie 139,06 zł. W tym celu należy złożyć stosowne pisemne oświadczenie, że pracownik dojeżdża do pracy z innej miejscowości niż ta, w której znajduje się jego miejsce pracy.

Od 1 stycznia 2011, zgodnie ze zmianami do ustawy o podatku od towarów i usług, zwolnieniu z VAT podlegają usługi kształcenia zawodowego, w tym kursy prawa jazdy ufundowane przez pracodawcę w celu podwyższenia kwalifikacji pracownika. Dodatkowo wydatki te przedsiębiorca może zaliczyć do kosztów uzyskania przychodu. Należy jednak pamiętać, że podatnik musi wykazać związek tego wydatku z prowadzona działalnością gospodarcza, gdyż tylko na tej podstawie możliwe jest zaliczenie go do kosztów oraz zwolnienie od podatku VAT.

VAT OD SAMOCHODÓW I PALIWA

Od 2011 roku podatnicy nie mają możliwości odliczania pełnego VAT-u od samochodów posiadających homologację, czyli stałą przegrodę oraz ładowność powyżej 500kg. Dotyczy to zarówno kosztów związanych z zakupem pojazdu, jak i paliwa do niego wykorzystywanego.

Podatnicy użytkujący samochody osobowe oraz inne pojazdy samochodowe na podstawie umowy najmu, dzierżawy, leasingu lub innej umowy o podobnym charakterze, kwotę podatku naliczonego stanowi 60% kwoty podatku naliczonego od czynszu (raty) lub innych płatności wynikających z zawartej umowy, udokumentowanych fakturą. Suma kwot w całym okresie użytkowania samochodu nie może być wyższa niż 6000 zł. Warto pamiętać, że nawet w takim przypadku podatnikowi nie przysługuje prawo do odliczenia VAT od paliwa zakupionego do tych samochodów.

Ograniczenia w zakresie pełnego odliczenia podatku VAT nie stosuje się do pojazdów samochodowych będących przedmiotem umowy najmu, dzierżawy, leasingu lub innej umowy o podobnym charakterze, w stosunku do których przysługiwało podatnikowi, na dzień 31 grudnia 2010 r., prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego od czynszu (raty) lub innych płatności wynikających z takiej umowy. Warunkiem skorzystania z tego prawa jest zarejestrowanie umowy we właściwym urzędzie skarbowym do dnia 31 stycznia 2011 r.

W omawianej zmianie do ustawy o podatku od towarów i usług ustawodawca wymienił grupę samochodów, w stosunku do których do których nie obowiązują ograniczenia w odliczeniu podatku VAT przy ich zakupie oraz przy zakupie paliwa do ich napędu. Dotyczy to pojazdów mających jeden rząd siedzeń, który oddzielony jest od części przeznaczonej do przewozu ładunków ścianą lub trwałą przegrodą (van). Dodatkowo są to samochody, które mają otwartą część przeznaczoną do przewozu ładunków (np. pick-up), a także te, które posiadają kabinę kierowcy i nadwozie przeznaczone do przewozu ładunków jako konstrukcyjnie oddzielne elementy pojazdu. Ograniczenie to nie obowiązuje też w przypadku pojazdów samochodowych będących pojazdami specjalnymi, czyli np. koparek, pomocy drogowej, samochodów pogrzebowych.

Pełnego odliczenia VAT mogą dokonać również podatnicy, którzy prowadzą działalność w zakresie handlu takimi samochodami lub też w zakresie najmu, dzierżawy lub leasingu (tylko pod warunkiem, że czas ich eksploatacji na te cele nie jest krótszy niż sześć miesięcy).

Warto również wspomnieć, że wykorzystanie przez podatnika pojazdów, wobec których stosuje się ograniczenie VAT, do celów innych niż związanych z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą nie podlega w roku 2011 opodatkowaniu VAT. W przypadku pozostałych pojazdów- którym przysługuje 100% odliczenia VAT- należy odprowadzić należny VAT z tytułu nieodpłatnego świadczenia.