W zależności od branży i rodzaju działalności, ilości wspólników czy możliwości finansowych na starcie, można zdecydować się na jednoosobową działalność, spółkę cywilną lub też jedną ze spółek osobowych lub kapitałowych. Wszystkie mają konkretne wady i zalety - a poznanie ich zapewni nowemu przedsiębiorcy wybór lepiej dopasowany do jego potrzeb i możliwości.
Jednoosobowa działalność gospodarcza czy spółka cywilna? - firma bez osobowości prawnej
Jednoosobowa działalność gospodarcza i spółka cywilna to formy działalności najlepsze na start. Ich założenie nie jest trudne ani kosztowne, a prowadzenie także nie powinno być problematyczne, nawet dla osób z niewielką wiedzą o prowadzeniu własnego biznesu.
Jednoosobowa działalność gospodarcza oraz spółka cywilna nie posiadają osobowości prawnej. W ich przypadku podmiotem praw i obowiązków jest właściciel lub właściciele firmy. Taka sytuacja niesie za sobą zarówno korzyści, jak i ryzyko - a to, która z tych cech będzie większa, zależy od potrzeb i wielkości przedsiębiorstwa.
Jednoosobowa działalność gospodarcza
Taka forma działalności stanowi jedną z najpopularniejszych w Polsce. Założyć może ją każdy, kto ukończył 18 lat, jest obywatelem polskim, Unii Europejskiej albo Europejskiego Obszaru Gospodarczego Zasady zakładania oraz prowadzenia takiej firmy zostały zawarte w Ustawie o swobodzie działalności gospodarczej z dnia 2 lipca 2004 r. oraz w Kodeksie cywilnym.
Co bardzo ważne, zakładając jednoosobową działalność gospodarczą nie trzeba prowadzić pełnej księgowości. Dla takich firm przewidziano możliwość prowadzenia księgowości uproszczonej do chwili, gdy obroty nie przekroczą 1 200 000 euro. Takie ułatwienie oraz możliwość wyboru z kilku możliwych form obliczania podatku dochodowego pozwalają na prowadzenie własnego biznesu nawet osobom nie posiadającym wykształcenia w zakresie księgowości.
Jednoosobowa działalność nie nadaje się natomiast na budowanie dużego przedsiębiorstwa. Jako, że nie posiada ona osobowości prawnej, jej właściciel w przypadku straty lub bankructwa reguluje zadłużenie, czerpiąc z całego swojego majątku - nie występuje tu podział na zasoby prywatne i firmowe. Natomiast firma w postaci jednoosobowej działalności często jest wykorzystywania jako “trampolina”, od której zaczyna się przygodę z biznesem, aby w dalszych stadiach zmienić formę działalności na bardziej zaawansowaną.
Tym, co dodatkowo zachęca do założenia firmy w postaci jednoosobowej działalności gospodarczej, jest możliwość korzystania z ulg i dotacji. Nowy przedsiębiorca może np. opłacać składki ZUS w niższej, preferencyjnej stawce przez pierwsze 24 miesiące prowadzenia firmy, lub też wykorzystać unijną pomoc de minimis.
Spółka cywilna
Spółka cywilna to jedyna spółka, która nie posiada osobowości ani zdolności prawnej i która funkcjonuje w oparciu o przepisy zawarte w Kodeksie cywilnym. Jej wspólnikami mogą być pełnoletnie osoby fizyczne. Łatwa w rejestracji i w prowadzeniu, opiera się na umowie pomiędzy wspólnikami, którzy deklarują dążenie do jednego, określonego celu gospodarczego.
Spółka cywilna to dobre rozwiązanie dla niewielkich biznesów, także rodzinnych. Podobnie jak jednoosobowa działalność gospodarcza, nie jest odpowiednia dla budowania dużych przedsiębiorstw, ponieważ jej wspólnicy odpowiadają całym swoim majątkiem, co może powodować ogromne ryzyko. Z tego samego powodu warto także skupić się na znalezieniu takich wspólników, do których ma się zaufanie - każdy członek posiada tu bowiem takie same prawa, wobec czego nieporozumienia mogą negatywnie odbić się na funkcjonowaniu przedsiębiorstwa. Także ta forma może korzystać z prowadzenia księgowości uproszczonej.
Dużym plusem spółki cywilnej jest możliwość połączenia różnorodnych zasobów - obok kapitału wspólnicy mogą tu także wnosić specjalistyczną wiedzę, zdolności czy doświadczenie. Jej przewagą nad działalnością jednoosobową jest także fakt istnienia więcej niż jednego właściciela, co daje bardziej elastyczne możliwości pracy i odpoczynku, a także więcej osób w przypadku rozwiązywania sytuacji kryzysowych.
Spółki osobowe - niezupełne osoby prawne
Działalność gospodarcza w formie spółki osobowej jest nieco bardziej zaawansowana i skomplikowana, natomiast w pewnych kwestiach posiada niewątpliwą przewagę nad działalnością jednoosobową i spółką cywilną.
Spółki osobowe są jednostkami nie posiadającymi co prawda osobowości prawnej, ale mającymi prawną zdolność. Dlatego też określa się je mianem niezupełnych lub ułomnych osób prawnych. Oznacza to, że mimo iż nie są one osobami prawnymi, to mogą być podmiotami praw i obowiązków cywilnoprawnych. Takie spółki posiadają już majątek odrębny od zasobów ich właścicieli, zobowiązania i prawa mogą być zaciągane na ich rachunek, a w postępowaniach sądowych występują samodzielnie. Przepisy dotyczące spółek osobowych są zawarte w Kodeksie spółek handlowych.
Wśród spółek osobowych można wyróżnić spółkę jawną, partnerską, komandytową oraz komandytowo-akcyjną.
Spółka jawna
Spółka jawna jest najprostszą formą działalności wśród spółek handlowych. W rzeczywistości prawie nie różni się od spółki cywilnej, a w kodeksie jest opisana bardzo lakonicznie jako “spółka osobowa, którą prowadzi przedsiębiorstwo pod własną firmą, a nie jest inną spółką handlową” (art. 22 § 1).
Wspólnikami spółki jawnej mogą być zarówno osoby fizyczne, jak i osoby prawne - w przepisach nie zastosowano żadnych ograniczeń. Nie ma obowiązku powoływania w jej ramach rady nadzorczej oraz zarządu, co w konsekwencji oznacza wspólne decyzje wszystkich wspólników. Z jednej strony jest to znaczące ułatwienie, które dobrze sprawdzi się w spółce zawartej przez znających się i zaufanych członków. W innym przypadku ewentualne niezgodności i spory mogą właściwie sparaliżować działanie przedsiębiorstwa.
Ten rodzaj spółki jest dobrym rozwiązaniem dla niewielkich i średnich firm. Z większym przedsiębiorstwem może się w tym przypadku wiązać zbyt wielkie ryzyko. Jest to związane z faktem, że choć spółka jawna posiada i dysponuje własnym majątkiem, na który składają się wkłady wspólników, to nie jest to jedyne źródło odzyskania należności przez ewentualnego wierzyciela. Owszem, w sytuacji zadłużenia lub bankructwa długi są spłacane z majątku firmowego, jednak w przypadku jego wyczerpania wierzyciel może pobrać dalszą część zobowiązań z prywatnych zasobów wspólników.
Podczas zakładania spółki jawnej przed podjęciem kroków rejestracyjnych należy sporządzić odpowiednią umowę. Taki dokument musi zostać stworzony w wersji pisemnej, i zawierać - zgodnie z art. 26. § 1 - dane firmy, siedziby i adresu, przedmiot działalności, nazwiska i imiona albo nazwy firm wspólników oraz ich adresy (bądź adresy doręczeń), a także nazwiska i imiona osób uprawnionych do reprezentacji i sposoby takiej reprezentacji. Jest to forma wystarczająca, wspólnicy nie mają obowiązku sporządzania dokumentu jako aktu notarialnego.
Podatek dochodowy, którym powinno się opodatkować pochodzące ze spółki przychody, nie obciąża bezpośredni działalności, ale poszczególnych wspólników. Oznacza to, że w tym przypadku zastosowanie ma ustawa o PIT, a wspólnicy mogą się zdecydować na jedną z kilku form obliczania podatku (tak, jak w przypadku opisany wcześniej działalności bez osobowości prawnej).
Spółka partnerska
Tym, co wyróżnia spółkę partnerską na tle innych spółek osobowych, jest określona grupa osób, które mogą korzystać z takiej formy przy prowadzeniu działalności. W przepisach Kodeksu spółek handlowych przewidziano bowiem, że spółkę partnerską mogą założyć wyłącznie osoby fizyczne wykonujące wolne zawody.
W art. 88 kodeksu wyszczególnione zostały zawody, których przedstawiciele mogą stać się partnerami w spółce - są to mianowicie adwokat, aptekarz, architekt, inżynier budownictwa, biegły rewident, broker ubezpieczeniowy, doradca podatkowy, makler papierów wartościowych, doradca inwestycyjny, księgowy, lekarz, lekarz dentysta, lekarz weterynarii, notariusz, pielęgniarka, położna, radca prawny, rzecznik patentowy, rzeczoznawca majątkowy i tłumacz przysięgły.
Tym, co może zachęcić do zorganizowania firmy w formie spółki partnerskiej, jest rozkład odpowiedzialności. Zgodnie z przepisami kodeksu, wspólnik nie jest odpowiedzialny i nie świadczy własnym majątkiem za czynności (w tym ewentualne błędy) wykonywane przez partnera w ramach spółki. Odpowiedzialność nie dotyczy też pracowników, zatrudnionych przez partnera. Jednakże każdy wspólnik może zobowiązać się do ponoszenia pełnej odpowiedzialności za spółkę - także za działania wspólników - w zamian za np. większy udział w zyskach. W takiej sytuacji należy zawrzeć odpowiednią adnotację w umowie.
Natomiast jeśli chodzi o inne zobowiązania spółki, które nie są związane bezpośrednio z wykonywaniem zawodu, jak np. opłaty za media czy reklamę, partnerzy są za nie odpowiedzialni, także, w razie potrzeby, własnym majątkiem. Dlatego też, choć spółka partnerska jest odpowiednia dla dużego przedsiębiorstwa, to w przypadku większych nakładów na jej funkcjonowanie taka forma może wiązać się ze sporym ryzykiem.
Reprezentować spółkę partnerską może, co do zasady, każdy jej partner, choć można ustalić inaczej i zawrzeć odpowiednią adnotację w umowie. Jednakże, kodeks przewiduje tu także możliwość powołania zarządu. Jego członkowie mogą, ale nie muszą być partnerami w spółce, zarządzanie można powierzyć osobom trzecim.
Umowa spółki partnerskiej powinna zostać zawarta na piśmie. Zgodnie z art. 91 kodeksu, wspólnicy powinni w niej uwzględnić: określenie wolnego zawodu, przedmiot działalności, nazwiska i imiona partnerów, firmę i siedzibę, czas trwania (jeśli jest wyznaczony) oraz określenie wkładów i ich wartości. W przypadku, gdy któryś z partnerów zobowiązuje się do ponoszenia pełnej odpowiedzialności za spółkę lub gdy tylko wybrani wspólnicy będą firmę reprezentować, należy także wyszczególnić w umowie informacje na ten temat.
Kodeks określa również dokładnie zasady nazywania spółki partnerskiej. Obok nazwy własnej powinno się tu pojawić nazwisko co najmniej jednego wspólnika oraz określenie “i partner”, “i partnerzy” lub “spółka partnerska”. Możliwe jest także zastosowanie skrótu “sp. p.”.
Zaletą spółki partnerskiej jest brak określenia minimalnego kapitału początkowego oraz możliwość prowadzenia księgowości uproszczonej.
Spółka komandytowa
Aby założyć spółkę komandytową, potrzebne są co najmniej dwie osoby - fizyczne lub prawne. Wśród wspólników przynajmniej jeden musi zostać komandytariuszem, natomiast drugi - komplementariuszem.
Spółka komandytowa to doskonałe rozwiązanie dla przedsiębiorców, którzy mają dobry pomysł, ale nie mają odpowiedniego kapitału. Jeśli wybiorą oni taką formę prowadzenia działalności, staną się komplementariuszami. Komplementariusz w spółce prowadzi jej sprawy oraz reprezentuje ją wobec osób trzecich. Jednocześnie jest odpowiedzialny za zobowiązania całym swoim majątkiem - także prywatnym. Tak więc, z założenia komplementariusz jest osobą zarządzającą spółką.
Natomiast komandytariusz to inwestor. Aby stać się wspólnikiem spółki komandytowej, musi wnieść do niej wkład - najczęściej w formie pieniężnej. Komandytariusz nie ponosi w spółce pełnej odpowiedzialności - świadczy on co prawda własnym majątkiem, ale tylko do wysokości ograniczonej sumą komandytową. W przepisach nie ustalono minimalnej czy maksymalnej kwoty takiej sumy, musi ona jednak zostać ustalona, a następnie wprowadzona do umowy firmy. Jednocześnie komandytariusz zajmuje stanowisko pasywne - nie prowadzi spraw firmy i - co do zasady - nie reprezentuje jej. Może się natomiast zdarzyć, że taki wspólnik będzie reprezentował spółkę jako pełnomocnik lub prokurant.
W umowie spółki komandytowej należy zawrzeć - zgodnie z art. 105 kodeksu - firmę i siedzibę spółki, przedmiot działalności, czas trwania (jeśli jest oznaczony), wkłady wspólników i ich wartość oraz zakres odpowiedzialności każdego komandytariusza wobec wierzycieli - czyli wspomnianą wcześniej sumę komandytową.
Na nazwę firmy muszą składać się nazwisko jednego lub kilku komplementariuszy oraz fraza “spółka komandytowa”. Dopuszczalne jest także stosowanie skrótu “sp. k.”. Jeśli zdarzy się, że komplementariuszem jest osoba prawna, w nazwie spółki należy podać pełną jej nazwę. Nie jest natomiast możliwe skorzystanie z nazwiska komandytariusza dla stworzenia nazwy. Jeśli taka sytuacja nastąpi, to taki komandytariusz odpowiada wobec osób trzecich tak, jak komplementariusz.
W spółce komandytowej wymagane jest prowadzenie pełnej księgowości. Każdy ze wspólników rozlicza się z podatku dochodowego indywidualnie, na zasadach ustalonych w ustawie o PIT lub CIT, w zależności, czy chodzi o osobę fizyczną, czy prawną. Natomiast w kwestii podatku VAT podatnikiem jest cała spółka.
Spółka komandytowo-akcyjna
Spółka komandytowo-akcyjna to dość specyficzna forma działalności. Łączy ona w sobie cechy spółki osobowej - odnosząc się najmocniej do zasad rządzących spółką komandytową - oraz spółki kapitałowej - będąc podobna do spółki akcyjnej.
Taką formę działalności mogą wybrać wspólnicy - zarówno osoby fizyczne, jak i prawne - z których co najmniej jeden będzie komplementariuszem, a co najmniej jeden - akcjonariuszem. Tak, jak w przypadku spółki komandytowej, komplementariusz stanowi tu stronę czynną, odpowiedzialną za spółkę całym swoim majątkiem, zarządzającą oraz odpowiedzialną za firmę. Natomiast akcjonariusz to inwestor, udostępniający swój kapitał i otrzymujący w zamian akcje spółki.
Zgodnie z Kodeksem spółek handlowych, aby założyć spółkę komandytowo - akcyjną, wspólnicy muszą posiadać kapitał zakładowy, wynoszący minimum 50 000 zł. Dlatego też zakłada się, że taka forma prowadzenia działalności przeznaczona jest dla osób planujących rozwój na nieco większą skalę.
Zasady działania spółki komandytowo-akcyjnej są określone nie w umowie, jak w przypadku innych spółek osobowych, ale w statucie, który powinien zostać stworzony w postaci aktu notarialnego. Dokument ten powinien - zgodnie z art. 130 kodeksu - zawierać: firmę i siedzibę spółki, przedmiot działalności, czas trwania (o ile jest wyznaczony), wkłady każdego komplementariusza i ich wartość, wysokość kapitału zakładowego i sposób jego zebrania, informacje na temat akcji (ich wartość, liczbę zgodnie z poszczególnymi rodzajami, uprawnienia), nazwiska i imiona lub nazwy komplementariuszy oraz ich siedziby i adresy, organizację walnego zgromadzenia oraz rady nadzorczej. Status musi zostać podpisany co najmniej przez wszystkich komplemetariuszy, którzy zostaną następnie uznani za założycieli spółki.
W nazwie spółki należy zawrzeć nazwisko jednego lub kilku komplementariuszy lub też nazwy, jeśli sprawa dotyczy osób prawnych. Niezbędne jest także dodanie frazy “spółka komandytowo-akcyjna” lub skrótu “S.K.A.”. Tak, jak w przypadku spółki komandytowej, nie powinno się w nazwie umieszczać nazwisk akcjonariuszy. Jeśli do tego dojdzie, akcjonariusz ponosi za spółkę taką odpowiedzialność, jak komplementariusze.
Dochody, uzyskiwane z prowadzenia spółki komandytowo-akcyjnej powinny zostać rozliczane indywidualnie przez jej członków, na zasadach ustawy o PIT lub CIT. W kwestii VAT za podatnika uznaje się całą spółkę. Księgowość w takie formie działalności musi być prowadzona w postaci pełnej - ksiąg podatkowych.
